چگونه با استرس کودکان مقابله کنیم؟

کودکان هم استرس را تجربه می کنند و در صورت عدم درمان، باعث بیماری های جسمانی، عاطفی و روانی می شود و می تواند در هر سنی حتی در دوران جنینی اتفاق بیافتد. با رشد کودک و به خصوص در دوران کودکی و نوجوانی عوامل بیشتری باعث استرس او خواهند شد.
تغذیه، خواب، محیط خانوادگی، روش رفتار والدین، دوستان از جمله عوامل موثر بر استرس کودک است. برای کمک به کودک مضطرب باید روش رفتار خود، شیوه برخورد با کودک و سایر اعضای خانواده، نحوه تغذیه و الگوی خواب، محیط خانواده و مدرسه و جامعه ای که کودک در آنها تردد دارد، دوستان و برنامه های کودک را بررسی کنید. در این مقاله با راهکارهایی مفید و کاربردی با شما همراه خواهیم بود.

چگونه با استرس کودکان مقابله کنیم؟

کودکان هم می توانند استرس را تجربه کنند و در صورتیکه این استرس درست درمان نشود، می تواند باعث بیماری های جسمانی، عاطفی و روانی شود. پس بعنوان یک والد چه کاری باید برای شناسایی علائم استرس در کودکتان انجام دهید؟ چگونه علل استرس در کودک را کشف کنید؟ چه کار باید بکنید تا کودک را از استرس دور نگه دارید؟ چه چیزی باعث استرس در کودکان می شود؟ استرس در کودکان در هر سنی اتفاق می افتد، حتی در دوران جنینی هم رخ می دهد. اگر مادر باردار مضطرب باشد، جنین درون رحم هم همین حس را خواهد داشت. ضربان قلب جنین نامنظم خواهد شد و تامین اکسیژن و مواد مغذی برایش کاهش می یابد. استرس دوران جنینی بر خلق و خوی نوزاد متولد شده تاثیر عکس دارد.

با رشد کودک و به خصوص در دوران کودکی و نوجوانی عوامل زیادی باعث استرس او خواهند شد.

مصرف غذاهای فاقد مواد مغذی در رژیم روزانه: نبودن مواد مغذی ضروری در رژیم می تواند باعث افت رشد کودک شود و مواد مغذی لازم برای نیازهای بدن تامین نمی شود. این باعث استرس خواهد شد.
فقدان خواب کافی: صرف زمان زیاد برای بازی کردن یا تماشای تلویزیون می تواند باعث کاهش زمان خواب و استراحت کودک و نوجوان شود. در کودکانی که به مدرسه می روند، داشتن تکالیف زیاد در مدرسه، فعالیت های غیر درسی زیاد یا کلاس هایی که باعث می شوند، کودک زمان کافی برای انجام کارهایش نداشته باشد، باعث کاهش زمان خواب کودک می شود. فقدان زمان خواب کافی احساسات و ذهن کودک را ناپایدار می کند و مستعد استرس می سازد.
محیط خانوادگی: دعوای والدین یا طلاق، باعث ایجاد ترس در کودکان می شود. کودک به دریافت توجه از اطرافیان بخصوص والدینش امید دارد ولی در صورت دعوا یا طلاق والدین، امنیت و حفاظت لازم را دریافت نمی کند.

الگوی والد بودن: الگوی والد بودن سه نوع دارد. والد مستبد به کودک آزادی لازم را نمی دهد و کودک را وادار می کند که برای تامین خواسته های والد تلاش کند. والد آسان گیر کودک را آزاد می گذارد تا هر کاری دوست دارد انجام دهد، حتی اگر کودک نتواند تصمیم درست بگیرد و اشتباه کند. والد توانا و مقتدر به درستی، نتیجه هر کاری که کودک می خواهد انجام دهد را برایش توضیح می دهد، کودک را محدود نمی کند و در عین حال آزاد نمی گذارد، به کودک توجه می کند و سعی دارد کودک مستقلی بار آورد. بهترین نوع والد برای شخصیت کودک والد توانا و مقتدر است.

وقتی کودک نمی تواند نیازها و خواسته های والدینش را تامین کند، دچار استرس می شود.

فشار دوستان در تعاملات روزمره: کودک نمی خواهد با بچه های دیگر گروه فرق داشته باشد. تفاوت کودک از نظر جسمانی یا شخصیتی باعث تمسخر او توسط دوستانش می شود. این موضوع باعث اضطراب کودک می شود، چون فکر می کند توسط دوستانش پذیرفته نشده است.

علائم استرس در کودکان چیست؟
کودک مضطرب با رفتارهایش شناسایی می شود. واکنش های روان-تنی مانند مشکلات گوارشی، سردرد، ضعف، اختلال خواب، مشکلات ادرار کردن علائمی هستند که در اثر اضطراب ایجاد می شوند و معمولا اشتباه گرفته می شوند. استرس می تواند باعث بیماری های جسمانی مانند احساس سرگیجه، حالت تهوع، اسهال، فلج در اثر افسردگی یا بیماری های دیگر شود. علائم دیگری مانند گریه مداوم، تنهایی، بدخلقی، امتناع از رفتن به مدرسه یا جاهای دیگر، شیطنت در زمین بازی مدرسه یا در همسایگی، افت نمرات درسی هم از نشانه های استرس کودکان است. اگر کودک مدت طولانی بیمار بوده است و بعد از مراجعه به پزشکان متعدد علت اصلی پیدا نشده است، توصیه می شود به روانپزشک مراجعه کنید. این بیماری به علت باکتری یا ویروس و آسیب به بدن ایجاد نشده است و علت آن استرس روانی کودک است.


چگونه به کودک مضطرب کمک کنیم؟
کودک تجربه و توان مغزی لازم برای مواجهه با استرس را ندارد. او نمی تواند راه حل مواجهه با استرس را پیدا کند. کودکان برای غلبه به مشکلاتی که دارند، به کمک بزرگسالان احتیاج دارند تا استرس را مداوم تجربه نکنند. اگر علامتی وجود دارد که کودک استرس دارد، دچار پانیک و ترس نشوید، چون اگر شما هم دچار ترس و اضطراب شوید، نمی توانید به کودکتان کمک کنید.

برای کمک به کودک مضطرب چه می توان کرد؟

الگوی والدی خود را مرور کنید.
اگر شما والد سختگیری هستید، روش خود را تغییر دهید تا کودک احساس نکند که بوسیله درخواست های متعدد احاطه شده است. در عوض نقش های مشخصی برای کودک تعریف کنید. به او بگویید علت این مسئولیت چیست و نتیجه ایفای این مسئولیت ها چه خواهد بود. اگر کودک کارش را درست انجام داد، به او جایزه بدهید، اگر مسئولیتش را درست انجام نداد او را توبیخ کنید ولی تنبیه نکنید. دوباره برای او توضیح دهید که علت این انضباط چیست و علت توبیخ، دوست نداشتن او نیست. درخواست هاتان نباید بیشتر از حد لازم باشد، نباید هدفی را در نظر بگیرید که رسیدن به آن برای کودک غیرممکن باشد. کودک را دعوا نکنید یا با بچه های دیگر مقایسه ننمایید. کودکتان را با همه نقاط ضعف و قوتش بپذیرید. اگر کودک نتوانست به اهداف مورد نظر شما دست یابد، او را تنبیه نکنید و آزار ندهید. به کودک کمک کنید تا در آینده بهتر عمل کند. اگر الان شکست خورده است، به معنای این نیست که دیگر بهتر نخواهد شد و به معنای تمام شدن همه چیز نیست. محیط همراه هم بودن را ایجاد کنید و ارتباطات خود را گسترش دهید. نزدیکی والدین با کودک کمک می کند تا با آنها راحت باشد و به آنها بعنوان تکیه گاه و محل امن نگاه کند. در این صورت کودک رخدادهای نامطلوبی که در مدرسه یا خارج از منزل اتفاق افتاده است را به شما خواهد گفت. والدین با تجربه به کودک راه حل های مناسبی برای رخدادهای نامطلوب ارائه می دهند یا اقدامات لازم را برای حمایت از او انجام خواهند داد. حرف زدن کودک با شما و حل مشکلاتش بهتر از حرف زدن او با دوستان و کسانی است که هیچ کمکی نمی توانند به او بکنند.
با ایجاد محیط خانوادگی امن و ارتباط خوب پدر ومادر، ارتباط نزدیک با خواهر یا برادر و سایر اعضای خانواده شرایطی ایجاد کنید که کودک در خانه احساس راحتی و آرامش داشته باشد. کودک را از ارتباطات نامناسبی که باعث استرس او می شوند، دور نگه دارید. خانواده امن از دعوا و طلاق دور است و بر پایداری احساسی کودک تاثیر مثبت دارد.
برای کودک غذای سالم و خواب کافی تامین کنید، چون استرس بر دریافت تغذیه ای او تاثیر دارد. برای کودک غذاهای مغذی تهیه کنید و به او اجازه ندهید که با غذاهای آماده، نوشابه و اسنک های غیرمغذی خودش را سیر کند. کودک را به غذاخوردن منظم و به وقت عادت دهید. برای اینکه کودک خواب کافی داشته باشد، به او اجازه دهید برای خودش برنامه ریزی کند. کودک باید بداند چه زمانی باید تکالیفش را انجام دهد، چه زمانی بازی کند و چه زمانی بخوابد. به او اجازه ندهید که دیر وقت به رختخواب برود.
توجه و تاثیر والدین برای جلوگیری از استرس کودک اهمیت دارد. پس به حمایت کردن از کودک، تربیت وپرورش او ادامه دهید تا بتواند از روزهای زندگی اش با لذت استفاده کند.

چگونه کودک را مستقل کنیم؟
کودک باید در طی زمان از والدین مستقل شود چون پدر و مادر نمی توانند مداوم او را تحت نظر بگیرند. با تربیت کودک برای تصمیم گیری های ضروری به او کمک کنید که مستقل شود. کودک مستقل در زمان ناراحتی و مشکلات هم می تواند آنها را حل کند و تصمیم درست تری بگیرد. در نتیجه مضطرب نخواهد شد.

اگر کودک انعطاف منطقی برای چیزهایی که خیلی ضروری نیستند داشته باشد، منعطف تر خواهد شد. مثلا در تعیین فوق برنامه یا دوره هایی که می گذرانند می توان کمی منعطف بود. به کودک اجازه دهید که سرگرمی هایش را سازمان دهی تا احساس محدود شدن نکند و از فعالیت هایش لذت ببرد.
با والد خوب بودن به کودکتان اجازه دهید که رشد و شکوفایی بهتری داشته باشد و از دیدن بالندگی او لذت ببرید. در صورتیکه سوالی در ذهنتان دارید یا در مواردی قادر به حل مشکلات با کودک نیستید، با متخصصان این امر در ارتباط باشید.

ترجمه و گردآوری: ملیحه زاهدی راد

ویرایش و تدوین: دکتر سیروس جهانگیری/متخصص اعصاب و روان/ روانپزشک و رواندرمانگر/ مجموعه درمانی جهان حکمت